OTHERS

गृहपृष्ठ

१० करोडको गोड्धुवा प्रस्ताव सर्वोच्चको न्यायाधीशका रूपमा सुशीलाले काम गरिरहेकी थिइन्। प्रधानन्यायाधीश बन्ने कुरा आयो। त्यतिबेला सर्वोच्चमा तीन वर्ष काम गरेको योग्यता पुगेका अरू कुनै न्यायाधीश थिएनन्। त्यसैले वरिष्ठ न्यायाधीशका रूपमा प्रधानन्यायाधीश कल्याण श्रेष्ठले सुशीलाजीको नाम सिफारिस गर्नुभयो।  तर, सुशीलाको सीधा काम गर्ने र कसैको कुरा नसुन्ने बानी राजनीतिक दलका नेताहरूले मन पराएका थिएनन्। उनीहरूलाई त आफ्नो इसारामा नाच्ने मान्छे चाहिएको थियो। अनेक बहाना गरेर तीन महिनापछि मात्रै उनलाई प्रधानन्यायाधीश बनाइयो। जबकि, त्यही प्रक्रियामा उनीपछिका गोपाल पराजुलीलाई तीन दिनमै प्रधानन्यायाधीश नियुक्त गरिएको थियो। यसैबाट थाहा हुन्छ, नेताहरू कसलाई बनाउन इच्छुक र कसलाई बनाउन अनिच्छुक थिए भन्ने। प्रधानन्यायाधीश भएपछि हामी बालुवाटारस्थित सरकारी निवासमा सर्&zwj;यौं। त्यहाँ प्रधाानमन्त्री निवाससँगै प्रधानन्यायाधीश र सभामुखका निवासहरू पनि छन्। प्रधानन्यायाधीश निवास मेरा लागि सकसको अर्को केन्द्र बन्यो। चारैतिर सैनिकका पाले-पहरा। यता हिँड्दा पनि सुरक्षाका गाडीको हुइँ-हुइँ, उता  हिँड्दा पनि हुइँ-हुइँ। गाडीका लस्कर उस्तै। मलाई त झ्यालखानामा बसेजस्तो उकुसमुकुस हुन थाल्यो। म एकदमै अनौपचारिक किसिमको मान्छे। सबै कुरा चिरिच्याँट्ट  मिलाएर मैले न लुगा लगाएको छु, न त कुनै काम गरेको छु। तर, सुशीला प्रधानन्यायाधीश भएपछि कुरा फरक भयो। मलाई अनौपचारिक हुने छुट थियो, प्रधानन्यायाधीशलाई थिएन।  उनले प्रधानन्यायाधीशको शपथ लिनासाथै मैले भनेँ, “अरू त ठीकै छ, यो गाडीको काफिला र साइरनको हुइँ-हुइँ त अति भयो। यो नलिन र नबजाउन मिल्दैन?” “मैले कसरी नलेऊ भन्ने? तपाईं नै कुरा गर्नुस् न!,” उनले भनिन्। उनको सुरक्षामा खटिएका सेनाका क्याप्टेनलाई मैले भनेँ, “भाइ! साइरन नबजाई हिँड्न मिल्दैन?” “कहाँ हुनु हजुर! यो त सुरक्षाको कुरा हो, चाहिन्छ नै!” “माथि भन्यो भने हुन्छ होला, भन्नु न!” “म त यो कुरा जाहेर गर्न सक्दिनँ,” उनले भने। त्यसपछि हामी राष्ट्रपति कार्यालयबाट साइरन बजाउँदै निस्कियौं। मैले प्रधानन्यायाधीशको साइरनवाला गाडी चढेको त्यो नै पहिलो र अन्तिम पटक थियो। त्यसपछि मैले कहिल्यै पनि साइरनवाला गाडी चढिनँ। <blockquote> लोकमानले सबैभन्दा ठूलो डर सुशीलाबाट देखेका रहेछन्। उनको प्रजातन्त्रप्रतिको आस्था र ठाडो स्वभावले गर्दा लोकमान डराउनु स्वाभाविक पनि थियो। गल्ती गरेका मान्छे झन् बढी डराउँछन्। यसैले सुशीलालाई यो मुद्दाबाट कसरी हटाउने भनेर सोच्दा नाता-सम्बन्ध कायम गराउने उपाय खोजेछन्। आफ्नो नातामा पर्नेको मुद्दा न्यायाधीशले हेर्न पाउँदैनन्। लोकमान र सुशीला दुवै विराटनगरका कार्की। लोकमानले यही फेरो समाएर सुशीलालाई ‘दिदी’ नाता लगाउन खोजे। </blockquote> प्रधानन्यायाधीश क्&zwj;वाटरमा बस्दा सबभन्दा ठूलो सकसचाहिँ लोकमानसिंह कार्कीको मुद्दा आएपछि भयो। ‘अख्तियार दुरूपयोग अनुसन्धान आयोगको प्रमुख आयुक्त हुन लोकमानसिंह कार्कीको योग्यता पुग्दैन, उनी अयोग्य हुन्’ भनेर मुद्दा परेको थियो। जनआन्दोलन दबाउने काममा पनि सक्रिय भएकाले उनलाई अयोग्य भनिएको थियो। तर, न्यायाधीश गोपाल पराजुलीलगायतको इजलासले उनलाई चोख्याइदिएपछि यसमा  पुनरवलोकन पर्&zwj;यो। सुशीलाबाट यसलाई निस्सा दिएर पुनरवलोकनमा पठाइदिइन्। लोकमानको अयोग्यतामाथि फेरि बहस हुने भयो। यता शिक्षण अस्पतालमा डा. गोविन्द केसीको आन्दोलन पनि थियो, लोकमानलाई महाअभियोग लगाउनुपर्छ भनेर। त्यसबेलादेखि नै कार्कीले अनेक तिकडम गर्न थाले। लोकमानले सबैभन्दा ठूलो डर सुशीलाबाट देखेका रहेछन्। उनको प्रजातन्त्रप्रतिको आस्था र ठाडो स्वभावले गर्दा लोकमान डराउनु स्वाभाविक पनि थियो। गल्ती गरेका मान्छे झन् बढी डराउँछन्। यसैले सुशीलालाई यो मुद्दाबाट कसरी हटाउने भनेर सोच्दा नाता-सम्बन्ध कायम गराउने उपाय खोजेछन्। आफ्नो नातामा पर्नेको मुद्दा न्यायाधीशले हेर्न पाउँदैनन्। लोकमान र सुशीला दुवै विराटनगरका कार्की। लोकमानले यही फेरो समाएर सुशीलालाई ‘दिदी’ नाता लगाउन खोजे। सुशीलालाई दिदी बनाउनका लागि मलाई भिनाजु बनाउनुपथ्र्यो। उनीहरू क्षत्री भए पनि म त बाहुन हुँ। बाहुन र क्षत्रीका केही कुरा फरक छन्। जस्तो : ढोग्ने तरिका।  एकपटक म काङ्&zwj;ग्रेसका एकजना नेतासँग आनन्द अरूणको ओशो तपोवन गएको थिएँ। त्यहाँ लोकमान पनि रहेछन्। उनले मेरा अगाडि आएर टाउको निहुर्&zwj;याए। मलाई त एक छिन के गरौं, कसो गरौंजस्तो भयो। न उनी मेरो सालो, न हाम्रोमा त्यसरी टाउको निहुर्&zwj;याउने चलन। तैपनि, कसैले टाउको झुकाइसकेपछि आशीर्वाद त दिनुपर्&zwj;यो। मैले उनको टाउकोमा हात राखिदिएँ। पछि थाहा भयो, त्यसबेला लोकमानसँग सहमति गराउन भनेर मलाई तपोवन लगिएको रहेछ। यसअघि लोकमान एकपटक आफन्तहरू जम्मा गरेर सुशीलाको घर विराटनगर पुगेका थिए। सुशीलाका भाइलाई सँगै लिएर उनले ८५ वर्षीया आमाका खुट्टा समाएछन्। त्यसपछि ‘प्रधानन्यायाधीश सुशीला कार्कीकी आमाले लोकमानलाई आशीर्वाद दिनुभयो’ भनेर हल्ला चलाइयो। आमालाई भेटेर फर्केपछि सुशीलालाई भेट्ने भनेर भाइलाई समेत लिएर लोकमानको टोली प्रधानन्यायाधीश क्&zwj;वाटरको गेटमा गाडी राखेर भित्र छिर्&zwj;यो। सुशीलाकै भाइलाई देखेपछि ड्युटीमा रहेका सैनिकले पनि सहजै उनीहरूलाई प्रवेश दिएछन्। मैले देखिहालेँ। तुरुन्तै तल झरेर त्यो टोलीलाई कम्पाउन्डमै रोकेँ। उनीहरू भित्र छिरेको भए के हुन्थ्यो भन्ने मलाई थाहा थियो। मैले घरभित्र जान नदिएपछि उनीहरूले ‘लोकमानजीले दिदीको गोडा धोएको पानी खाने भनेकाले हामी त्यही कामका लागि आएका हौं’ भने। मलाई अचम्म लाग्यो। टोलीमा आएको एक जनाले मलाई सुनायो, “चाँदीको खड्कुलोमा राखेर गोडा धुने रे!” अर्कोले भन्यो, “बाहिर गेटमा रोकिएको गाडीमा १० करोड गोड्धुवा छ।” <blockquote> जुन नेताले सुशीलालाई भनिदिनुपर्&zwj;यो भने पनि म हुँदैन भन्दिनथेँ। ‘हुन्छ, म भनिदिउँला’ भन्थेँ। तर सुशीलालाई केही पनि भन्दिनथेँ। शेरबहादुर देउवालगायत ठूला काङ्&zwj;ग्रेस नेताहरू फोन गर्थे र भन्थे, “लौन मान्छे यहाँ मेरो घरमा आएर बसिरहेको छ। नभन्दिएसम्म जाँदै जान्न भन्छ। मान्ने/नमान्ने कुरा उहाँको हो। तपाईं भन्दिन्छु त भन्नुस्।” </blockquote> लोकमान भन्ने मान्छे कति खतरनाक र खुराफाती रहेछ भन्ने मलाई थाहा भयो। सुशीलाले थाहा पाएको भए त्यहाँको अवस्था झन् बिग्रिन्थ्यो। सायद सम्हाल्नै गाह्रो पथ्र्यो होला। मेरो मनमा यिनीहरूलाई कसरी यहाँबाट हटाउने भन्ने लागिरह्यो। अनि, मैले गार्ड बसेका सैनिक भाइलाई बोलाएर भनेँ, “उहाँहरूको भेट्ने समय सकियो, बाहिर पठाइदिनू।” अनि, उनले लोकमानको टोलीलाई बाहिर निकालिदिए। चाँदीको खड्कुलो र १० करोड रूपैयाँ गोड्धुवासहित उनीहरू त्यहाँबाट फर्किए। पछि एउटा भेटमा प्रचण्डले सुशीला श्रीमान्लाई सोझै भनेछन्, “त्यत्रो १० करोड पठाउँदा किन नलिएको?” त्यहाँ झण्डै झगडा पर्&zwj;यो। एक कार्यक्रममा बोल्दा सुशीलाले ‘प्रचण्डले यसरी १० करोड रूपैयाँ पठाए र किन नलिएको भनेर मलाई सोधे’ भनेर भनिदिइन्। त्यसपछिचाहिँ प्रचण्डले ‘हैट्, यिनले त बाहिर बोलिदिने रहेछिन्’ भनेर उनलाई भेट्न र केही भन्नै छोड्नुभयो। अदालतमा मुद्दा चलिरहेकै बेला एमाले र माओवादीका केही सांसदले लोकमानविरुद्ध २०७३ कात्तिक ३ मा संसद्&zwj;मा महाअभियोग प्रस्ताव दर्ता गरे। उनी स्वतः निलम्बनमा परे। त्यसमा छलफल चलिरहेकै बेला २०७३ पुस २४ मा सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीशहरू ईश्वर खतिवडा, आनन्दमोहन भट्टराई र अनिलकुमार सिन्हाको इजलासले लोकमानलाई अयोग्य ठहर गरिदियो। महाअभियोगको प्रहार नेपालमा न्यायाधीशलाई श्रीमान् भनिन्छ। पतिलाई पनि श्रीमान् नै भनिन्छ। प्रधानन्यायाधीशको पति भएका हिसाबले म श्रीमान्को पनि श्रीमान् हुन पुगेँ। भ्रष्टाचारका मुद्दामा सुशीलाले गरेका फैसला र लिएको अडानले उनलाई एकदमै लोकप्रिय बनायो। तर, उनलाई नेताहरूले भने आँखाको कसिङ्&zwj;गर नै ठाने। न्यायाधीश हुँदा नै चिरञ्जीवी वाग्लेदेखि खुमबहादुर खड्का र गोविन्दराज जोशीसम्मका काङ्&zwj;ग्रेस नेताहरूकाको भ्रष्टाचार मुद्दा सुशीलाको बेन्चमा पर्न थाल्यो। काङ्&zwj;ग्रेसहरूले ‘यी सब मुद्दा राजाले आफ्नो प्रत्यक्ष शासनकालमा बदनाम गराउन लगाएका हुन्, त्यसैले फिर्ता लिनुपर्छ, सजाय हुनुहुन्न’ भन्ने सिफारिस गर्न थाले तर, भ्रष्टाचार भनेको यस्तो कुरा हो, जुन जसका पालामा गरे पनि भ्रष्टाचारै हुन्छ। राजाका पालामा गरेको नहुने,  अरूका पालामा गरेको मात्र हुने भन्ने हुँदैन। फेरि न्यायिक प्रक्रियामा छिरिसकेपछि त्यसलाई राजनीतिक दबाब दिएर जित-हार गराउन जायज हुँदैन। त्यसैले यी कुनै पनि  मुद्दामा मैले कहिल्यै सुशीलालाई ‘यसो गर्नू, उसो गर्नू’ भनेर सल्लाह-सुझाव दिइनँ। जुन नेताले सुशीलालाई भनिदिनुपर्&zwj;यो भने पनि म हुँदैन भन्दिनथेँ। ‘हुन्छ, म भनिदिउँला’ भन्थेँ। तर सुशीलालाई केही पनि भन्दिनथेँ। शेरबहादुर देउवालगायत ठूला काङ्&zwj;ग्रेस नेताहरू फोन गर्थे र भन्थे, “लौन मान्छे यहाँ मेरो घरमा आएर बसिरहेको छ। नभन्दिएसम्म जाँदै जान्न भन्छ। मान्ने/नमान्ने कुरा उहाँको हो। तपाईं भन्दिन्छु त भन्नुस्।” काङ्&zwj;ग्रेसका सबैजसो चर्चित नेताले फोन गरे। तर, एमालेका नेताहरू झलनाथ खनाल, माधवकुमार नेपाल, केपी ओलीले भने एकपटक पनि ‘यसो गरिदिनू, उसो गरिदिनू’ भनेर फोन गरेनन्। <blockquote> जुन दिन संसद्&zwj;मा महाअभियोग प्रस्ताव दर्ता गरियो, त्यस दिन सुशीला सर्वोच्चमा नै सुडान घोटाला मुद्दाको सुनुवाइ गर्दै थिइन्। मुद्दाको निर्णय सुनाएर बाहिर निस्किएका बेला कर्मचारीले आएर महाअभियोग प्रस्ताव दर्ता भएको चिठी दिए। चिठी पाउनासाथ उनी निस्केर बालुवाटार निवासतिर हिँडेको मैले थाहा पाइसकेको थिएँ। </blockquote> केही नेताहरूले त्यसबेला सुशीला र मेरोबीच फाटो ल्याउने प्रयाससमेत गरे। हामीलाई फुटाउन सके सुशीलालाई कमजोर बनाउन सकिन्छ भन्ने थियो कि! सुशीलाको बानी कस्तो भने अनावश्यक मान्छेलाई नभेट्ने, फोन नउठाउने। तर, म त राजनीतिक मान्छे परेँ। लामो समय राजनीतिमा बिताएकाले त्यसो गर्न सक्दिनथेँ। त्यसैले घरमा आउने उनका फोन पनि मैले नै उठाउने गर्थे। यस कारण पनि उनलाई भन्देऊ भनेर मलाई धेरै सिफारिस आउँथे। ‘तपाईंजस्तो राजनीतिमा चर्चित व्यक्तिले श्रीमतीको फोन उठाएर बस्दा हीनताबोध हुँदैन’ भनेर पनि केही मानिसले सोधे। म उनीहरूलाई भन्थेँ, “म समाजवादी हुँ। हाम्रो घरमा पति-पत्नीमा विभेद हुँदैन। फेरि जसले कमाउँछ, घरको मुली त्यही हो। उनी ठूलो पदमा पुग्दा मैले सहयोग नगरे कसले गर्छ?” घरायसी कुरामा मेरो कहिल्यै इगो रहेन। भएको भए यति लामो समय यसरी मिलेर बस्न सक्दैनथ्यौं। न्यायाधीश हुनुअघि पनि उनी निकै व्यस्त वकिल थिइन्। त्यसबेला छोराको हेरविचारको काम मैले नै गरेँ। उनले बाहिरको काम गरिन्। त्यसरी नै चल्यो। म पनि उनीजस्तै हुन्छु भनेर हिँडेको भए छोराको कस्तो बिजोग हुँदो हो। त्यही बेला एक जना राजनीतिक साथीकी श्रीमतीले सुशीलाजीलाई भेटेर मसँग छोडपत्र गर्न पनि भनेकी थिइन्। नेताहरूले ‘राजनीतिमा आउनुपर्&zwj;यो, पार्टीमा काम गर्नुपर्&zwj;यो’ पनि भने। त्यत्रो वर्ष म यत्तिकै बस्दा वास्ता नगर्नेले पनि त्यस्तो कुरा गर्थे। त्यो उनीहरूको स्वार्थ थियो। आफ्नो सत्ताका लागि मलाई घरबाटै निकाल्न सकिन्छ कि भन्ने प्रयास गरेका थिए। तर, सफल भएनन्। अन्ततः केही नलागेपछि सुशीलाविरुद्ध संसद्&zwj;मा महाअभियोग प्रस्ताव दर्ता गरियो। लोकमानलाई हटाउनेलगायत उनको नेतृत्वमा न्यायालयमा भएका केही फैसला काङ्&zwj;ग्रेस र माओवादीका नेताहरूलाई मन परेका थिएनन्। त्यसैले उनीहरूले बिनाकसुर उनीमाथि महाअभियोग प्रस्ताव दर्ता गराए। तर सर्वोच्चले त्यसलाई खारेज गरेपछि उनीहरूको मनसुवा पूरा हुन सकेन। जुन दिन संसद्&zwj;मा महाअभियोग प्रस्ताव दर्ता गरियो, त्यस दिन सुशीला सर्वोच्चमा नै सुडान घोटाला मुद्दाको सुनुवाइ गर्दै थिइन्। मुद्दाको निर्णय सुनाएर बाहिर निस्किएका बेला कर्मचारीले आएर महाअभियोग प्रस्ताव दर्ता भएको चिठी दिए। चिठी पाउनासाथ उनी निस्केर बालुवाटार निवासतिर हिँडेको मैले थाहा पाइसकेको थिएँ। उनी घर नआइपुग्दै धुलिखेलबाट छोरा प्रशान्तको फोन आयो। “मामुलाई त महाअभियोग लगाएछन् नि बुबा, अब के हुन्छ?” उसले सोध्यो। मैले भनेँ, “केही हुँदैन बाबु। यो सब अन्याय गरेका हुन्। यसको फल उनीहरूले आफै भोग्छन्। हामीलाई केही हुँदैन।” त्यसको केहीबेरमा सुशीला क्&zwj;वाटरमा आइपुगिन्। उनी बालुवाटार आउनासाथ मैले भनेँ, “यहाँ नबसौं, आजै घर सरौं।” “आजै जाने?” उनले भनिन। त्यतिबेला धापासी हाइटमा हाम्रो घर बन्दै थियो। बीचको एउटा तलामा रङ लगाइएको थियो, भुइँ र माथिल्लो तला तयार भइसकेको थिएन। फिनिसिङ चलिरहेको थियो। सल्लाह गरेर त्यस दिन क्&zwj;वाटरमा बस्यौं। भोलिपल्ट आफ्नो घरमा सर्&zwj;यौं। सर्ने दिन नै पुरेत बोलाएर घरपूजा गरियो। घरपूजाका क्रममा ग्रहशान्ति गर्दा पुरेतले अनेक देवी-देउताका नाम फलाक्न थालेपछि मैले भनेँ, “हामीले कुनै गल्ती गरेका छैनौं। हामीलाई कुनै कुराको चिन्ता पनि छैन, त्यसैले यसमा देउतालाई तान्ने काम नगरौं।” घर सरेको भोलिपल्टै सर्वोच्चबाट फोन आयो। महाअभियोग प्रस्ताव खारेज भएको जानकारी दिइयो। उक्त प्रस्ताव न्यायाधीश चोलेन्द्र शमशेर जबराले खारेज गरेका रहेछन्। खासमा चोलेन्द्रसँग सुशीलाको राम्रो सम्बन्ध थिएन। एउटै बेन्चमा समेत बस्दिनथिन्। तापनि उनले सही निर्णय लिए। (दुर्गा सुवेदीको पुस्तक ‘विमान विद्रोह’बाट, उक्त पुस्तक किताब पब्लिसर्सले २०७५ सालमा प्रकाशित गरेको हो।)