OTHERS

गृहपृष्ठ

पर्यटनमन्त्री भन्छन्- 'हरेक वर्ष कम्तीमा ३५ लाख पर्यटक भित्र्याउँछाै' नेपालको आर्थिक समृद्धिको प्रमुख जगका रुपमा पर्यटन क्षेत्रलाई स्थापित गर्ने सङ्कल्पसहित राष्ट्रिय अभियानका रुपमा मनाउन लागिएको ‘नेपाल भ्रमण वर्ष २०२०’ शुरू हुन अब दुई साता मात्रै बाँकी छ। सन् २०२० जनवरी १ तारिखमा काठमाडौंको दशरथ रङ्गशालामा विशेष समारोहसहित भ्रमण वर्षको औपचारिक शुभारम्भ गरिँदैछ। सरकारले उद्घाटन समारोहमा विश्वका ४० देशका पर्यटनमन्त्रीसहित विशिष्ट पाहुनालाई निमन्त्रणा दिइसकेको छ। यो अभियानको नेतृत्वकर्ता संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्त्री योगेशकुमार भट्टराई २० लाख पर्यटक ल्याउने लक्ष्य राखिएको भ्रमण वर्षको मुख्य तयारी र नीतिगत सुधारका काममा व्यस्त छन्। मन्त्री एवम् सत्तारुढ नेकपाका स्थायी कमिटीका सदस्य भट्टराईसँग नेपाल भ्रमण वर्षको तयारीलगायत मन्त्रालयको कार्यभारसँग सम्बन्धित विविध विषयमा राष्ट्रिय समाचार समिति (रासस) का प्रकाश सिलवाल र सिबी अधिकारीले लिएको अन्तर्वार्ता। हालै नेपालमा दक्षिण एशियाली खेलकूद (साग) सफलतापूर्वक सम्पन्न भएको छ, यसले नेपाल भ्रमण वर्षलाई कुन रुपमा सघाएको ठान्नहुन्छ ? नेपालमा साग ऐतिहासिकरुपमा सम्पन्न भएको छ, नेपाली खेडालीले उत्साहजनक परिणाम पनि दिएका छन्। व्यवस्थापकीय, पूर्वाधार, नेतृत्वको क्षमता वा बाह्य प्रस्तुतिजस्ता सबै दृष्टिकोणले साग भव्य भएको छ। यसले नेपालीको आत्मबल बढाएको छ। यस आयोजनाले नेपाल जस्तोसुकै अन्तर्राष्ट्रिय कार्यक्रमको आयोजना गर्न सक्षम छ भन्ने उदाहरण हामीले प्रस्तुत गरेका छौं। हामी यसअघि पनि विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन र उच्चस्तरीय भ्रमण नेपालमा सफल गराइसकेका छौं। सागका अवसरमा भएका विभिन्न सम्बोधन र भेटघाटले भ्रमण वर्षको तयारीलाई महत्त्वपूर्ण टेवा दिएको छ। सागका अवसरमा आएका विशिष्ट पाहुनासँग भ्रमण वर्षका लागि तपाईंको विशेष छलफल भयो कि ? सागका अवसरमा उद्घाटन र समापानका साथै खेलहरू हेर्न जाने क्रममा मेरो खेल क्षेत्रका अन्तर्राष्ट्रिय निकायका प्रतिनिधि, सेभ द मिसनसँग अनौपचारिक भेटघाट र कुराकानी भयो। उहाँहरू भ्रमण वर्षबारे जानकार नै हुनुहुँदो रहेछ।  उहाँहरूको सद्&zwj;भाव र समर्थन सम्पूर्णरूपमा हाम्रो नेपाल भ्रमण वर्षका लागि रहेको महसुस गरें। त्यसकारण हामीले भ्रमण वर्ष तयारी गरिरहँदा सागको नेपालमा आयोजना हुनु एक सुखद् संयोगमा रूपमा लिनुपर्छ। राष्ट्रिय खेलकूद परिषद् र नेपाल ओलम्पिक कमिटीका पदाधिकारीले पनि उहाँहरूलाई भ्रमण वर्षको तयारीबारे अवगत गराउनुभएको रहेछ। त्यो कुरा उहाँहरुको मन्तव्यमा पनि व्यक्त भयो। स्वयम् सम्माननीय प्रधानमन्त्रीको समापन सम्बोधनमा यो विषय परेको थियो। विभिन्न गतिविधिहरू त भइरहेका देखिन्छन्, अहिले नेपाल भ्रमण वर्षको समग्र तयारी कुन रूपमा भइरहेको छ ? भ्रमण वर्ष खासमा हामीले सन् २०२० लाई लक्षित गरेर घोषणा गरे पनि यो निरन्तर चलिरहने प्रक्रिया हो। भ्रमण वर्ष सन् २०२० को जनवरी १ मा शुरु भएर डिसेम्बर ३० मा सकिने विषय होइन। अब नेपालमा ‘पर्यटनका लागि एक दशक’ भन्ने नाराका साथ हामी एक योजना बनाएर अघि बढ्छौँ। विशेष गरी अहिले जनवरी १ को उद्घाटन शत्रको तयारीमा हामी जुटेका छौं। देशभित्र जनवरी १ मा काठमाडौं उपत्यकासहित सात वटै प्रदेशमा र देश बाहिर जनवरी ७ मा एकसाथ भ्रमण वर्षको उद्घाटन हुनेछ। अहिले हामी यसको मुख्य तयारीमा छौं। तयारीका लागि विभिन्न सरोकारवाला सङ्घ सङ्गठनसँग मैले नियमितजसो छलफल र अन्तरक्रिया गरिरहेको छु। साथै भ्रमण वर्षको सचिवालय, नेपाल पर्यटन बोर्ड, मन्त्रालयका सबै जनशक्ति यसमा सम्पूर्ण शक्ति लगाएर तयारीमा जुटेका छौं। हामीले सम्पूर्ण ध्यान यसमा लगाएका छौँ। भ्रमण वर्षको उद्घाटन समारोहमा कति देशका कस्ता विशिष्ट व्यक्ति सहभागी हुँदैछन् ? भ्रमण वर्षको शुभारम्भ सम्माननीय राष्ट्रपतिबाट त्रिपुरेश्वरस्थित दशरथ रङ्गशालामा जनवरी १ का दिन भव्य समारोहकाबीच हुनेछ। प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले नेपालको भ्रमण वर्षलाई सफल बनाउन विश्व समुदायलाई विशेष आह्वान गर्नुहुनेछ। यसका लागि देशभित्रका सबै राजनीतिक दललाई हामी निमन्त्रणा गर्छौं। मन्त्रिगण, उच्च सरकारी अधिकारी, राज्यका सबै अङ्ग र निकाय, सुरक्षा निकाय प्रमुख र उच्च कर्मचारीका साथै उद्योगी, व्यवसायी, नागरिक समुदायलगायत सम्पूर्ण क्षेत्रलाई भ्रमण वर्षको समारोहमा निमन्त्रणा पठाउँछौँ। अन्तरराष्ट्रिय हिसाबले पनि यसलाई भव्यता दिन हामीले विभिन्न देशका पर्यटनमन्त्रीलाई निमन्त्रणा गरेका छौं। करीब ४० देशका पर्यटनमन्त्रीलाई हामीले निमन्त्रणा पठाएका छौं र पाहुनाहरुको निरन्तर ‘फलोअप’ भइरहेको छ। कति देशका कस्ता विशिष्ट व्यक्ति आउनुहुन्छ भन्ने उहाँहरुको ‘कन्फरममेसन’ पछि हामी केही दिनभित्रै सार्वजनिक गर्छौं। उद्घाटनकै लागि हामीले पर्यटन क्षेत्रसँग क्रियाशील विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय सङ्घ संस्था, अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमका प्रतिनिधिसमेतलाई निमन्त्रणा गरेका छौं। पर्यटकीय पूर्वाधारको क्षेत्रमा सुधार आइनसकेको स्थितिमा भ्रमण वर्षमा २० लाख पर्यटक भित्र्याउने लक्ष्य पूरा गर्न सकिएला ? यस्तो हुन सक्छ, सबै पूर्वाधार पूरा गरौं अनि पर्यटकलाई बोलाउँ भन्ने कुरा युक्तिसङ्गत होइन। पूर्वाधारको काम पनि सँगसँगै हुँदै गर्छ, पर्यटन प्रबर्द्धनको काम पनि हुँदै गर्छ, त्यसकारणले नै नेपालमा अब अर्थतन्त्रको प्रमुख जग पर्यटन हो भन्ने कुरा स्वीकारेर नेपाल सरकारले पर्यटन पूर्वाधारमा पर्याप्त लगानी बढाएको छ। निकट भविष्यमै भैरहवास्थित निर्माणाधीन गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सञ्चालनमा आउँदैछ। एक वर्षपछि पोखरा क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल पनि निर्माण भइसक्छ। यहीबीचमा हामी बारामा निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल निर्माणको थालनीतिर धेरै सकारात्मक ढङ्गले अघि बढिसकेका छौं। त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय य विमानस्थलको सुदृढीकरण र विस्तारको काम पनि हामीले एक साथ अघि बढाउँदैछौं। देशभरिका ५३ वटा आन्तरिक विमानस्थलको सेवा विस्तार र भौतिक पूर्वाधारको स्तरोन्नतिका साथै सबै विमानस्थलाई व्यावसायिक ढङ्गले सञ्चालन गर्ने गरी लागिपरेका छौं। अर्को पक्ष, पर्यटन गन्तव्यसम्म पुग्नका निम्ति सडक यातायातलाई व्यवस्थित, सहज र प्रभावकारी बनाउन लागिपरेका छौं। काठमाडौं नजिकका पर्यटकीय गन्तव्यमा जान असहज सडकमार्गको सुदृढीकरण तथा उपत्यकाको वातावरण प्रदूषण नियन्त्रणका कार्यक्रम पनि अघि बढाइनेछ। साथै, भ्रमण वर्षकै सिलसिलामा ‘काठमाडौं भ्याली बाई नाइट’ कार्यक्रम पनि सञ्चालन गर्दैछौँ। काठमाडौं, ललितपुर र भक्तपुरको दरबार क्षेत्रलाई बेलुका पनि भ्रमण तथा अवलोकन गर्न सक्ने गरी त्यसको लाइटिङको व्यवस्थालगायत सम्बन्धित स्थानीय तहसँग समन्वय गरिरहेका छौं। पर्यटनलाई राजधानीकेन्द्रित मात्रै गरिनुहुन्न र उपत्यका बाहिरका गन्तव्यको प्रभावकारी प्रवर्द्धनका निम्ति सरोकारवालासँग लगानी प्रवर्द्धन लगायतका विषयमा छलफल र पहलकदमी भएको छ। पछिल्लो समय म आफैंले पाँचवटा पाँचतारे होटल सञ्चालनका लागि स्वीकृति दिएको छु। नेपालमा भ्रमण वर्षको तयारी पुगेन भन्ने सरोकारवालाको गुनासो सुनिन्छ, कतै भ्रमण वर्षको घोषणामा हतार भएको त होइन ? भ्रमण वर्षको तयारी पुगेन भन्ने कुरा स्वभाविक हो किन भने तयारी जति हुनुपर्ने थियो त्यति नभएको हुनसक्छ, तर केही पनि नभएको भने होइन। हामी अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकीय गन्तव्यमा जाने र नेपालको कुरा राख्ने काम भएको छ। विदेशी सञ्चारमाध्यममा नेपाल भ्रमण वर्षको प्रचारप्रसार भइनै राखेका छन्। देशभित्र पटकपटक हामीले निजी पर्यटन व्यवसायी र नीति निर्मातासँग अन्तरक्रिया गरेकै छौं र प्रक्रिया अगाडि बढेकै छ, हो। र, यसमा सन्तुष्टि लिनु हुँदैन, सन्तुष्टिले अगाडिको बाटो बन्द हुन्छ। त्यसैले तयारी जति हुनुपर्थ्यो, त्यति नभएको कुरालाई स्वीकार्दै अब भएका अपूर्णतालाई परिपूर्ति गर्ने ढङ्गले अगाडि बढ्नुपर्छ। भ्रमण वर्षको सचिवालय सक्रिय ढङ्गले लागेकै छ। बोर्डको सम्पूर्ण टिम त्यसमा लागि राखेको छ। नेपाल सरकारको तर्फबाट हालैको मन्त्रिपरिषद् बैठकबाट सम्बन्धित मन्त्रालयले भ्रमण वर्षका लागि गर्नुपर्ने कामका लागि निर्देशन प्राप्त भइसकेको छ। विदेशस्थित नेपाली कूटनीतिक नियोगलाई भ्रमण वर्षका लागि आवश्यक परिचालन गरिएको छ। गैरआवासीय नेपाली संघसँग सम्झौता गरिएको छ। सबै निजी व्यवसायीलाई उत्साहका साथ लाग्न अनुरोध गरिएको छ। जे जे गर्नुछ, हामी गर्दै जानेछौं। हामीले पर्यटनको विश्वव्यापी प्रचारका लागि आवश्यक सामग्रीसहित सन्देश लगेका छौं। भ्रमण वर्ष सचिवालयको नेतृत्व अनुपयुक्त भन्ने आलोचनालाई के भन्नुहुन्छ? कहीँकतै तालमेल नमिलेको रहेछ भने त्यसलाई मिलाउँदै लान्छौं। अहिले कसैको आलोचना र टिप्पणीमा समय खर्च गर्ने पक्षमा म छैन। सबै जिम्मेवार निकायले आफूलाई दिएको जिम्मेवारी पूरा गर्नुपर्छ, जुनसुकै शर्तमा पनि। मुलुकको कूल गार्हस्थ्य उत्पादनमा पर्यटन क्षेत्रको योगदान ३ प्रतिशतको हाराहारी मात्रै छ, यस क्षेत्रको योगदान विस्तार गर्ने नीतिगत योजना के छ ? आगामी १५ औं पञ्चवर्षीय योजनामा हरेक वर्ष कम्तीमा ३५ लाख पर्यटक भित्र्याउने लक्ष्य छ। कूल गार्हस्थ उत्पादनमा पर्यटन क्षेत्रको हालको ३ प्रतिशतबाट योगदानलाई १० प्रतिशत पुर्&zwj;याउने र पर्यटन क्षेत्रमा हरेक वर्ष एक लाख ५० हजारदेखि दुई लाखसम्म रोजगारी सिर्जना गर्ने योजना छ। वार्षिक ४४ अमेरिकी डलरबाट ८० डलर खर्च गर्न सक्ने पर्यटकको क्षमता बढाउनुपर्छ र उनीहरुको बसाई लम्ब्याउनुपर्छ। देश तथा विदेशबाट लगानीमैत्री वातावरण बनाउनुपर्छ भनिएको छ। यो लक्ष्य पूरा गर्न नै हामीले पूर्वाधार विकासमा जोड दिन थालेका छौं। पर्याप्त पूर्वाधार विकास र पर्यटकलाई सेवा नदिइकन उनीहरु पैसा खर्च गर्न आउँदैनन्। त्यसका लागि सबै हिसाबले वातावरण तयार गरिदिनुपर्छ। त्यस कारण हामीले सन् २०२० लाई आधार वर्षका रुपमा लिएका हौं। यसले हाम्रो आत्मविश्वास बढाउँछ। छिमेकी मुलुक भारत र चीनका उच्च नेतृत्व तथा एशियाली मुलुकका विभिन्न उच्च पदाधिकारीको भेटले हामीलाई उत्साहित बनाएको छ। यसले नेपालको पर्यटन क्षेत्रमा दूरगामी महत्व पनि राख्नेछ। युरोपेली आयोगले राखेको कालोसूची हटाउन, आइकाओको आवश्यक मापदण्ड पूरा गर्न र आवश्यक संवाद गर्न पनि हामी लागेका छौं। सुरक्षित र सुरक्षामा हामी कुनै पनि सम्झौता नगरीकन नागरिक उड्डयनको कार्यक्षेत्रलाई प्रस्ट बनाउने गरी आउँदो हिउँदे अधिवेशनमा कानून पेस गर्दैछौं। भ्रमण वर्षमा प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकारबीच के कस्तो समन्वय भइरहेको छ? भ्रमण वर्षको मूल आयोजक समितिमा प्रदेश सरकारका मुख्य मन्त्रीहरु र प्रदेशका पर्यटनमन्त्रीहरु पनि हुनुहुन्छ। साथै सबै प्रदेशमा पर्यटनमन्त्रीको संयोजकत्वमा भ्रमण वर्ष २०२० प्रदेशस्तरीय मूल आयोजक समिति गठन गरिएको छ। केन्द्रमा पर्यटनमन्त्रीको अध्यक्षतामा मूल आयोजक समिति छ। हरेक जिल्लाका प्रमुखको संयोजकत्वमा समिति र स्थानीय तहमा पनि प्रमुखको संयोजकत्वमा समिति गठन गर्न पहल गरिएको छ। नयाँ गन्तव्य प्रवर्द्धन र पर्यटनको लाभ स्थानीय जनतासम्म पुर्&zwj;याउनुपर्ने दायित्वअनुरुप हामी योजना बनाएर काम अघि बढाइरहेका छौँ। रुख कटानको विषयको मुद्दामा निजगढ अन्तरराष्ट्रिय विमानस्थलको निर्माण कार्य तत्काल अघि नबढाउन सर्वोच्च अदालतले अन्तरिम आदेश दिएको छ, यसले निर्माण कार्य प्रभावित हुन्छ कि हुँदैन? निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल एक निर्विकल्प विकल्प हो, यसमा सरकार पछि हट्दैन। यसको अरु विकल्प छैन। यो विमानस्थल नेपालको निम्ति एउटा ‘गेम चेन्जर’ आयोजना हो। विशेषज्ञले दर्जनौं ठाउँका अध्ययन गरेपछि यो उपयुक्त स्थल किटान भएको हो। त्यस आधारमा राजनीतिक नेतृत्वले यस आयोजनालाई आत्मसात् गर्दै अगाडि बढाएको हो। र, अहिले सरकार निजगढबाट पछि हट्ने अवस्था छैन। यो अगाडि बढिसक्यो। त्यहाँ जति पनि प्रश्न उठेका छन् हामी त्यसको व्यवस्थापन गछौं। वातावरणीय दृष्टिकोणले के गर्नुपर्छ, वातावरण जोगाउन, त्यो हामी गर्नेछौं। हामी वातावरणीय सुरक्षामा सचेत छौं। गौरवका साथ भन्नुपर्छ कि नेपालको ४५ प्रतिशत हिस्सा जङ्गलले ढाकेको छ र विश्व वातावरण सन्तुलन कायम गर्न यसले महत्वपूर्ण योगदान गरेको छ। हाम्रा हिमालबाट आएको पानी विश्वका कैयौं मानिसको बाँच्ने आधार बनेको छ। त्यसैले सरकार वातावरण सन्तुलनप्रति सचेत हुँदै वातावरणीय पक्षलाई कम क्षति हुने गरी अघि बढ्छ। हामीले अन्तरमन्त्रालय छलफल र परामर्श गरेका छौं। यसबारे लगानी बोर्डसँग पनि छलफल गरेर निचोडमा पुगिसकेका छौं, त्यसैले हामी यो आयोजना निर्माणको पूर्वतयारीको अन्तिम चरणमा पुगेका छौं। तपाईंले त निजगढ विमानस्थल मंसीरभित्र शिलान्यास गर्छौं भन्नुभएको थियो, आखिर त्यो सम्भव नहुने भयो हैन? मंसीरमा शिलान्यास गर्ने मैले भनेको हुँ, त्यसका निम्ति पूर्वतयारीको काम अन्तिम चरणमा पुगेको छ। छिट्टै मन्त्रिपरिषद्को बैठकबाट पूर्वतयारीको कामको स्वीकृति लिएपछि शिलान्यासको कामको प्रक्रिया अघि बढ्छ। भैरहवामा निर्माणाधीन गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल कहिलेबाट सञ्चालनमा आउला ? गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल निर्माण कार्य सम्पन्न गर्ने र त्यहाँबाट हवाई उडान शुरू गर्ने समयावधि (सन् २०२० को मार्चभित्र) किटान गरेका छौं, त्यही समयमै सकिनुपर्छ। यो धराशायी अवस्थामा रहेको आयोजनालाई हामीले यहाँसम्म ल्याएका छौं। नेपालमा ठूला आयोजना असफल छन्, समयमा सम्पन्न हुँदैनन् भन्नेलाई नेपालले ठूला राष्ट्रिय गौरवका आयोजना समयमै सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्ने क्षमता राख्छ भन्ने सन्देश यही विमानस्थलबाटै प्रमाणित गर्न चाहन्छौं। त्यहाँ मैले र मन्त्रालयका सचिवले स्थलगत अवलोकन गरी दैनिक प्रगति विवरण लिइरहेका छौं। अहिले विमानस्थलको भौतिक प्रगति ९० प्रशितभन्दा माथि छ। मलाई विश्वास छ, हामी निर्धारित समयमै सञ्चालन गर्छौं। सञ्चालनको पूर्वतयारी पनि एकसाथ गरिरहेका छौं। विमानस्थलको निर्माणसँगसँगै, भन्सार, अध्यागमन, इन्धन व्यवस्थापन आदिको काम टुङ्ग्याइसकेका छौं। नेपाल वायु सेवा निगम सुधारका लागि गठित कार्यदलको प्रतिवेदन कार्यान्वयनको क्रम कहाँ पुग्यो ? अहिले हामी निगमको आन्तरिक सुधारको प्रक्रियाबाट अघि बढिरहेका छौं। त्यसका निम्ति हाल गठिन नयाँ कार्यदल र पुराना बनेका कार्यदलका सुझाव प्रतिवेदनका आधारमा काम अघि बढाइएको छ। प्रतिवेदन र सरोकारवालाको समान मत के छ भने, निगमलाई अहिलेको अवस्थाबाट सुधार्नैपर्छ, निगमलाई सार्वजनिक कम्पनीमा रुपान्तरण गरेर यसको वित्तीय क्षमता बढाउनुपर्छ। आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय उडानका लागि थप जहाज खरिद गर्नुपर्छ। कुन मोडलबाट पारदर्शी खरिद गर्ने यो तय गरिनुपर्छ। यो संस्थाका लागि हामी अन्तर्राष्ट्रिय साझेदार पनि खोज्छौं। यसले हाम्रो अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध बलियो बनाउँछ। यही प्रक्रियाबाट मन्त्रालय अघि बढेको छ, व्यवस्थापन सुधारको काममा पनि लागेको छ। निगमको संस्थागत सुधारका निम्ति वर्तमान नेतृत्व परिवर्तन गर्ने कुरा पनि उठेको थियो नि ? मन्त्रालयको तर्फबाट मैले निगमका कार्यकारी अध्यक्ष र उहाँहरुको टिमलाई यसको व्यावसायिक क्षमता बढाउने, सङ्गठनात्मक संरचना चुस्ता बनाउने र सेवा क्षमता बढाउने सन्दर्भमा केही प्रश्नसहित कार्ययोजना मागेको छु। कार्यकारी प्रमुखले दिनुहोला। एक चरण ब्रिफिङ पनि गरियो। अब आउने कार्ययोजनामा मन्त्रालयले छलफल गर्नेछ। उहाँहरुको कस्तो प्रस्तुति रहन्छ, सोही आधारमा निर्णय हुन्छ। कुनै पनि मानिसले यदि दिएको जिम्मेवारी कुशलतापूर्वक पूरा गर्नसक्ने स्थिति रहेन वा कहिलेकाहीँ त्यो परिस्थितिले प्रतिकूल हुनसक्छ, त्यस्तो हो भने जिम्मेवार व्यक्तिले ठाउँ ओगटेर संस्थालाई डुबाउनुभन्दा बाटो खुल्ला गरिदिएर त्यो संस्थालाई अगाडि आउने मौका दिनुपर्छ। यो शाश्वत कुरा हो। मन्त्रालयको जिम्मेवारीमा पर्यटनका साथै संस्कृति, नागरिक उड्डयनको क्षेत्र पनि पर्छ। अहिले भ्रमण वर्षमा मात्रै केन्द्रित हुँदा ती पक्ष ओझेलमा परेको महसुस त गर्नुभएको छैन ? वास्तवमा यो मन्त्रालय देख्दा एउटा भए पनि कामको हिसाबले संस्कृति, पर्यटन र नागरिक उड्डयन गरी तीनवटा कार्यक्षेत्रको जिम्मेवारी छ। कामको हिसाबले नागरिक उड्डयनको बढी प्रसङ्ग आउँछ, यहाँ स्वभाविकरुपमा ठूला परियोजना सञ्चालित छन्। भ्रमण वर्षको महत्वलाई पनि ध्यान दिनै पर्&zwj;यो। संस्कृतिको पक्ष ओझेलमा परेको भन्ने मलाई बारम्बार गुनासो आइरहेको छ। हामीले भ्रमण वर्ष मनाइरहँदा प्राकृतिकस्थल मात्र होइन सम्पदा प्रवर्द्धन तथा सांस्कृतिक पदमार्ग विकासको काम पनि अघि बढाइरहेका छौं।