OTHERS

गृहपृष्ठ

‘कृषिलाई मुख्य व्यवसायको रूपमा विकास गर्ने हाम्रो लक्ष्य छ’ धागो, कपडा, ऊर्जा, बैंकिङ, हस्पिटालिटी लगायतका क्षेत्रमा लगानी गर्दै आएको गोल्यान समूहले पछिल्लो समय विदेश निर्यातको लक्ष्यसहित अग्र्यानिक कृषि खेतीमा अर्बौको लगानी गरेको छ । यही समूहका अध्यक्ष पवन गोल्यानसँग देखापढीका निकेश खत्रीले गरेको कुराकानीको सारसंक्षेपः व्यापार घाटा घटाउने उद्देश्यले सरकारले भारत, चीन, बंगलादेश र भुटानसँग व्यापार वार्ता गरिरहेको छ । यसलाई निर्यात व्यापारमुखी बनाउन के गर्नुपर्ला ? लामो राजनीतिक संक्रमण र अस्थितरता हटेर स्थिर सरकार बनेको छ । राजनीतिक स्थिरता हुँदाको लाभ समग्र देशलाई जस्तै निजी क्षेत्रलाई पनि पुग्छ । अहिले व्यापार वार्ता गरेका चारवटै मुलुकसँग नेपालको व्यापार घाटामा छ । भारत, चीन, बंगलादेशसँग त घाटामा थियौं, भुटानसँगको व्यापार पनि घाटामा चलिरहेको छ । भन्नुको मतलब नेपालको अर्थतन्त्र आयातमुखी व्यापारबाट चलिरहेको छ । विगतकै निरन्तरताका रूपमा विभिन्न देशसँगको व्यापार घाटा घटाउने रणनीतिसहित व्यापार वार्ता भईरहे पनि यसबाट नेपालले थुप्रै फाइदा लिन सक्छ । छिमेकी मुलुकको बजार सम्भावना बुझेर त्यही अनुरूपको निर्यातजन्य उद्योग सञ्चालन गरेर होस् वा पर्यटन संख्या बढाएर, नेपालले सक्दो फाइदा लिन सक्छ । पछिल्लो समय सरकारले नीजि क्षेत्रलाई नै समेटेर भारतसँगको व्यापार वार्ताको लागि एउटा समिति गठन गरेको छ । यसबाट भारत र नेपालबीचको व्यापारमा देखिएका समस्यालाई समाधान गर्न सकिन्छ । अर्कोतर्फ चीनसँग पनि सोही प्रकारको वार्ता टोली गठन भएमा त्यसबाट पनि नेपाललाई फाइदा पुग्छ ।  त्यसका लागि उद्योग सञ्चालनको वातावरण बन्नुपर्छ । सरकारले पछिल्लो एक वर्ष त्यही वातावरण बनाउन खर्चिएको देखिन्छ । नयाँ नियम–कानुन बनाउने क्रममा देशको अर्थतन्त्रलाई फाइदा पुग्ने गरी उद्योग, कलकारखाना र वैदेशिक लगानी भित्रिने वातावरण निर्माण भएको छ । यसले गर्दा नेपालमा लगानीका लागि छिमेकी मुलुकदेखि युरोपेली मुलुक र अमेरिकाको समेत चासो बढेको छ । यो ठूलो मात्रामा वैदेशिक लगानी भित्र्याएर ती देशसँगको व्यापारघाटा कम गर्ने अवसर हो । सरकारले पछिल्लो समय गरेका व्यापार वार्ताबाट नीजि क्षेत्र उत्साहित छ । अब यी वार्ता निर्यातमा देखिएका समस्या समाधानतर्फ उन्मुख हुनुपर्छ । व्यापार वार्तालाई नेपालले लामो समयसम्म चलेको घाटाको वैदेशिक व्यापारलाई ‘ब्रेक’ लगाउने वा कम गर्ने अवसरका रूपमा लिनुपर्छ । भारत, चीन र बंगलादेश नेपालमा उत्पादित बस्तुका ठूला बजार हुन् भनिन्छ । ती बजारमा नेपालका कस्ता बस्तुको माग बढी छ ? हामी दुई विशाल अर्थतन्त्र भएका मुलुकको बिचमा छौं । चीनमा हामी धागोसहित पस्मिना, ऊनी, फेल्टको वस्तु, हाते कागज, बुद्धको मुर्ती र थान्का लगायतका वस्तु निर्यात गर्न सक्छौं । त्यस्तै, चीनले नेपालमा उत्पादन हुने अमिला वस्तुको आयात खुला गरिसकेको अवस्थामा तिनको निर्यातको सम्भावना पनि छ । तर, यसका लागि नेपालमा ‘एक्सपोर्ट हाउस’ स्थापना गर्नुपर्छ । चीनमा निर्यात गर्न सकिने वस्तुहरूको सूची तयार परेर चिनियाँ बजारको सदुपयोग गर्न सकियो भने नेपालको अर्थतन्त्र आयातमुखीबाट निर्यातमुखीतर्फ लाग्छ ।  नेपालले साफ्टाको सुविधा प्रयोग गरेर भारततर्फ ठूलो परिमाणमा सामान निर्यात गर्न सक्छ । तर, त्यसका लागि निर्यातयोग्य वस्तुको उत्पादन नेपालमै गर्ने व्यवस्था मिलाउन पर्छ । भारतमा कृषिजन्य वस्तुदेखि जडीबुटी, चिया, कफी, धागोलगायत धेरै वस्तुको बजार सम्भावना छ । यस्तै, बंगलादेशको बजारमा धागोको माग उच्च छ । बंगलादेशको मागअनुसार नेपाली धागो उद्योगहरूले पर्याप्त धागो निर्यात गर्न सक्छन् । नेपालले धागो निर्यात गरेरै पनि आर्थिक फड्को मार्न सक्छ । यसका लागि बंगलादेशसँग आवश्यक छलफल गरेर धागो निर्यातमा अवरोध सृजना गर्न नहुने माग राख्नपर्छ । बंगलादेशले नेपाली धागोमा प्रतिबन्ध लगाउँदै आएकाले निर्यातमा समस्या देखिएको हो । बंगलादेशबाहेक अन्य कुन कुन देशलाई धागोको बजारका रुपमा लिन सकिएला ? नेपाली धागो उद्योगको सबैभन्दा ठूलो बजार बंगलादेश नै हो । बंगलादेशले चार बर्षदेखि नेपाली धागो आयातमा प्रतिबन्ध लगाउँदै आएकोमा अहिले ‘एक्रेलिक’ धागोको आयात खुला गरेको छ । तर, त्यसको माग बंगलादेशको बजारमा खासै छैन । त्यसकारण धागो निर्यातमा देखिएको समस्यालाई सरकार तथा व्यवसायी मिलेर समाधान गर्न सक्नुपर्छ । किनभने बंगलादेशले पछिल्लो समय गार्मेन्ट निर्यातमा उल्लेख्य प्रगति गरेको छ । बंगलादेशको आफ्नै उत्पादनले मात्र त्यहाँका उद्योगहरूको माग धान्न नसक्ने भएकाले उनीहरु नेपाली वा भारतीय धागोमा भर पर्नुपर्छ । नेपाली धागो निर्यात बन्द भएपछि बंगलादेशका गार्मेन्ट उद्योगले भारतीय धागो आयात गर्दै आएका छन् । <blockquote> धागो उद्योगको विकासमा सरकारले सहयोग गर्ने हो भने अबको पाँच वर्षमा नेपालको धागो, कपडा र गार्मेन्ट उद्योगले ५ लाखभन्दा बढी युवालाई रोजगारी दिन सक्छ । </blockquote> तर, भारतीय भन्दा नेपाली धागो बंगलादेश निर्यात गर्न सहज छ । नेपालका अधिकांश धागो उद्योग पुर्वी क्षेत्रमा छन्, जुन बंगलादेशको सीमा नजिक हो । भारतीय धागो उद्योग भारतका उत्तरी क्षेत्रमा रहेकाले दूरी र समयका हिसाबले नेपालको धागो निर्यात सहज छ । तर, नेपाली धागोको मूल्य भन्दा भारतीय धागो सस्तो हुने समस्या भने छ ।  बंगलादेशबाहेक पछिल्लो समय टर्की, भियतनाम, युरोप, खाडी मुलुक र ल्याटिन अमेरिका पनि नेपाली धागोको नयाँ गन्तव्य मुलुकका रूपमा देखापरेका छन् । धागो उद्योगको विकासमा सरकारले सहयोग गर्ने हो भने अबको पाँच वर्षमा नेपालको धागो, कपडा र गार्मेन्ट उद्योगले ५ लाखभन्दा बढी युवालाई रोजगारी दिन सक्छ । उद्योग विभागको तथ्याङ्क हेर्दा नेपालमा चिनियाँहरूको लगानी आक्रामक रूपमा बढेको देखिन्छ । नेपालमा चिनियाँ लगानी आकर्षित हुनुका कारण के होलान् ?  पछिल्लो समय सरकारले ‘एकल बिन्दु सेवा केन्द्र’ सञ्चालनमा ल्याएको छ । कैयौैं नीतिगत झन्झट हटाइएकाले स्वदेशी तथा विदेशी दुवै लगानीकर्ता उत्साहित छन् । खासगरी ऊर्जा र पर्यटनान वैदेशिक लगानी भित्रिन थालेको छ । यस्तै, सरकारले विभिन्न देशसँग द्विपक्षीय व्यापार सहजीकरणका लागि वार्ता गर्दै आएकाले पनि लगानीको वातावरण बनेको देखिन्छ । पछिल्लो समय चीन र अमेरिकाबीचको व्यापार युद्धले नेपालमा चिनियाँ लगानीकर्ताको आकर्षण बढेको हुन सक्छ । विश्वव्यापी रूपमै लगानीको हिसाबले हेर्दा चिनियाँहरू अगाडि छन् । चिनियाँ लगानीकर्ताले नेपालको उर्जा र पर्यटन क्षेत्रमा लगानी बढाउँदै लगेकाले त्यसबाट देशको अर्थतन्त्रलाई फाइदा नपुग्ने कुरै हुँदैन । पर्यटन क्षेत्रमा आएको लगानीसँगै ठूलो संख्यामा चिनियाँ पर्यटक नेपाल आउने सम्भावना पनि रहन्छ । केही बर्ष पहिलेसम्म सबभन्दा अगाडि रहेका भारतीय लगानीकर्ताको नेपाल आकर्षण भने विस्तारै घटेको देखिन्छ । के भारतीय लगानीकर्ताहरू नेपालमा लगानी गर्न बिच्किएका हुन ? चिनियाँ लगानी बढिरहँदा भारतीय लगानी भने तुलनात्मक रूपमा घट्दो अवस्थामा छ । यसलाई भारतीय लगानीकर्ता पहिलेजस्तै नेपालमा लगानी गर्न हिच्किचाएको पनि भन्न सकिन्छ । कारण ठ्याक्कै यही भन्ने छैन, तर भारतमा बढ्दो बैंकको ब्याजदर एउटा कारण हुनसक्छ । भारतीय लगानीकर्तालाई हामीले आकर्षित गर्न नसकेका पनि हुन सक्छौं । आज भारतीय लगानीकर्ता पनि विश्वव्यापीरूपमै लगानी विस्तार गरिरहेका छन् । तर, नजिकै रहेको नेपालमा लगानी घटाउँदै लैजानुमा मनोवैज्ञानिक पक्ष पनि हुन सक्छ । तर, लगानीको वातावरण सुध्रिएमा आउँदा दिनमा नेपालमा भारतीय लगानी बढ्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । चालू आर्थिक वर्षको पछिल्लो चार महिनामा आयात घटेको र निर्यात बढेको छ । नेपालको निर्यात क्षमता बढेको हो कि भारतको आर्थिक मन्दीको प्रभाव नेपालमा परेको हो ? अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडाले अधिकांश वस्तुको भन्सार दर बढाउनुभएको छ । यहीकारण मूल्यवृद्धि पनि असामान्य रूपमा बढेको छ । असामान्य रूपमा भएको मूल्य वृद्धिसँगै खपत घटेकाले आयातमा कमी आएको हो । यसका साथै ब्याजदर बढेसँगै ऋण लिएर गाडी किन्दा ब्याज बढी पर्ने भएकाले गाडीको व्यापार घटेको छ । नेपालमा गाडीको व्यापार घट्दा ठूलो असर पर्छ । किनकी आयातको ठूलो हिस्सा यसले ओगटेको छ । यो अवधिमा पेट्रोलियम पदार्थको आयात पनि निकै घटेको छ । बिजुलीको उत्पादन बढ्दा पेट्रोलियम वस्तुको आयात घटेपछि समग्रमै आयात घटेको देखिन पुग्यो ।  <blockquote> नेपालमा गाडीको व्यापार घट्दा ठूलो असर पर्छ । किनकी आयातको ठूलो हिस्सा यसले ओगटेको छ । यो अवधिमा पेट्रोलियम पदार्थको आयात पनि निकै घटेको छ । बिजुलीको उत्पादन बढ्दा पेट्रोलियम वस्तुको आयात घटेपछि समग्रमै आयात घटेको देखिन पुग्यो ।  </blockquote> यसबाहेक उद्योगीहरूले आफ्नो उत्पादन निर्यात गरेबापत ‘क्यास इन्सेन्टिभ’ पाउन थालेका छन् । लोडसेडिङ अन्त्य हुँदा उद्योगको उत्पादन क्षमतामा केही सुधार भएको छ । परिणाम आन्तरिक उत्पादनमा वृद्धि हुँदा थोरै भएपनि निर्यात बढेको हुन सक्छ ।  अहिले नेपालबाट पाम आयलको निर्यात बढ्दा समग्रमा नेपालको निर्यात बढेको हो । यही अवस्था आगामी दुई वर्षसम्म चल्यो भने नेपालको अर्थतन्त्रमा सकरात्मक असर देखिन्छ । यस्तै, विद्युतीय गाडीमा दिइएको सुविधाले पनि पेट्रोलको खपत घटाउन सघाएको छ । यसबाट नेपाल व्यापारमूखी अर्थतन्त्रबाट बाहिर निस्केर औद्योगिकिकरणको बाटोमा लम्कन सक्छ । तसर्थ, भारतीय अर्थतन्त्रमा आएको मन्दीको प्रभाव नेपालको निर्यात व्यापारमा परेको भन्न मिल्दैन । बैंकिङ, उर्जा, हस्पिटालिटि र उत्पादनमूलक क्षेत्रमा जमेको गोल्यान समूह पछिल्लो समय कृषि र पर्यटन क्षेत्रमा पनि लगानी विस्तार गर्दैछ । कृषि र पर्यटन क्षेत्रमा किन आकर्षित हुनुभयो ?  हो, गोल्यान समूह पर्यटन र कृषिबाहेकका व्यवसायमा जमेको थियो । अब कृषि र पर्यटनमा पनि हात हालेको छ ।  सुरूमा पर्यटन क्षेत्रको कुरा गरौं । हामीले हायात ब्राण्डसँग मिलेर होटलमा लगानी गरिरहेका छौं, जुन २०२० को मार्चदेखिसञ्चालनमा आउनेछ । होटलको भवन निर्माण भईसकेको छ, तर इन्टेरियरको काम सक्न अझै ६ महिना जति लाग्ला । नेपालले भ्रमण वर्ष २०२० मनाइरहँदा २० लाख पर्यटक राख्ने क्षमता भएका होटलहरूमा छैन । तसर्थ, ठूलो सम्भावनायुक्त क्षेत्रको पहिचान गरेरै हामीले पर्यटनमा हात हालेका हौं ।  त्यस्तै, हामीले कृषिमा दुई अर्ब रूपैयाँभन्दा बढी लगानी गरेका छौ । अबको केही वर्षमा कृषिलाई नै आफ्नो मुख्य व्यवसायको रूपमा विकास गर्ने हाम्रो लक्ष्य छ । यो लक्ष्यसहित विभिन्न जिल्लामा अग्र्यानिक कृषि खेतीको अवधारणा अघि सारेका छौं । हामी अग्र्यानिक उत्पादनलाई जोड दिएर कृषिजन्य वस्तुको स्वदेशी माग धान्ने र विदेश निर्यात गर्ने योजनामा छौं । यसबाट देशमा रोजगारीको सृजना हुनेछ । त्यस्तै उर्जा र उत्पादनमूलक क्षेत्रलाई पनि मुख्य पेसा बनाउने हाम्रो लक्ष्य छ ।  हालसम्म नेपालका कुनै पनि ठूला समूहले कृषिमा रूचि देखाएका छैनन् । सम्भावना भएर पनि पछाडि परेको क्षेत्र भएकाले नै कृषिलाई मुख्य व्यवसाय बनाउने लक्ष्यसहित हामी यो क्षेत्रमा लगानी विस्तार गरिरहेका छौं । गोल्यान समूहका अबका व्यावसायिक योजना के छन् ?   हामीले अर्को वर्ष कश्मिरी स्वेटर उत्पादन गर्ने उद्योग र रिलायन्स धागो उद्योगमा लगानी बढाउँदैछौं । रिलायन्स धागो उद्योगमा मात्रै तीन अर्ब रूपैयाँ लगानी गर्ने योजना बनेको छ, जसबाट प्रत्येक वर्ष तीन अर्बको निर्यात बढाउन सकिन्छ । यस्तै, ट्राइकोट कपडा उद्योगमा ६० करोड रूपैयाँ हाराहारीमा लगानी थप्ने योजना बनाएका छौं ।  हामीले विगतदेखि नै निर्यातजन्य उत्पादनमा लगानी विस्तार गर्दै आएका छौं । अब सरकारसँग जग्गा भाडामा लिएर कपास खेती गर्ने योजना बनाएका छौं ।